Порака од г-ѓа Одре Азуле, генерален директор на УНЕСКО, по повод Светскиот ден на книгата и авторското право

Книгите се едни од најневеројатните предмети кои постојат, а овој ден е посветен токму на нив.

Книгата, без оглед на нејзиниот формат, е суштинско средство за образование и извор на знаење. Со книгите учиме да читаме. И благодарение на нив остануваме информирани, се забавуваме и сме способни да го разбереме светот.

Книгата е исто така исклучителен начин да се откријат светови и ликови кои инаку би било тешко да се сретнат - а уште потешко да се разберат. Книгите овозможуваат комуникација помеѓу местата и времињата, а со тоа ни нудат интимен пристап до другоста и поттикнуваат меѓусебно почитување и разбирање меѓу поединците и културите. Со книгите, патот до Другиот започнува и повторно се враќа.

Сепак, за книгите да можат да го ослободат својот целосен потенцијал, од суштинско значење е тие да ја одразуваат извонредната лингвистичка разновидност на нашиот свет. Секој пишан јазик со себе носи посебен светоглед, посебна перспектива за нештата и суштествата, посебен начин на размислување и чувство. Објаснувајќи ја својата одлука да пишува на Кикују јазикот, големиот Kениски писател Нгуги ва Тионг'о има кажано дека изборот на јазикот и целта за која се користи играат централна улога во тоа како еден народ се дефинира, не само во однос на природната и социјалната средина, туку и во однос на целиот универзум.

Така, со цел да се зачува и интегритетот и различноста на културите и нивните изрази, минатата година Обединетите нации ја започнаа Меѓународната декада на домородните јазици (МДДЈ) (2022–2032). Целта на МДДЈ, предводена од УНЕСКО, е да ги промовира овие особено загрозени јазици и така да ги заштити правата и културите на домородните народи.

Овој приоритет особено се одразува во прекрасната работа што ја вршат Светските престолнини на книгата на УНЕСКО. Минатата година, на пример, во Гвадалахара, Мексико, се одржаа работилници за да се подучат луѓето за прашањата поврзани со јазичната разновидност. И во Акра, Гана, која денес станува Светска престолнина на книгата за 2023 година, оваа работа продолжува со изградба на културен центар кој ќе го стави во центарот на вниманието читањето и пишувањето на Га јазикот.

Исто така, се залагаме да ја заштитиме и пристапноста на литературата и нејзината јазична разновидност. Овој потфат е уште попотребен денес, со оглед на ризикот од хомогенизација што доаѓа со дигиталната технологија.

Затоа мора да промовираме дела од сите култури и на сите јазици онлајн, како и правично да ги наградуваме сите кои се занимаваат со книжевната индустрија, почнувајќи, се разбира, од авторите. На крајот на краиштата, зад секоја книга се крие цел синџир на знаење и вештини што довеле до нејзино создавање.

Потребна ни е оваа посветеност со цел литературата – како и целата култура воопшто – да стане вистинско „глобално јавно добро“, како што побараа земјите-членки на УНЕСКО на конференцијата МОНДИАКУЛТ 2022 во Мексико.

На овој ден, УНЕСКО и сите негови партнери ве покануваат не само да го славите читањето и културата, туку и да се заложите за нивната поддршка.

Бескрајниот свет на зборовите

Светот на книгите е светот на бескрајните можности. Светот на книгите, заедно со светот на уметностите е непроценливата смисла на човековото постоење. Во книгите се скриени сите одговори, дури и оние на непоставените прашања. Книгите постојат од првите човекови обиди да се раскаже приказната, да се напише одредено сведоштво, да се остави трага низ вековите. Книгите се создавале и се пишувале, но пред сѐ, се чувале за да бидат дел од колективната оставнина на човештвото. Книгите ни се многу потребни денес. Посебно денес! Кога светот станува нетрпелив, брз, дефокусиран, кога не се чита толку многу, кога се пишува непотребно многу, кога вредностите се изменети, кога човештвото се наоѓа толку близу до сопственото уништување. Книгите ни требаат на сите. На малите деца, да го научат и да го проучат светот што го среќаваат за прв пат, на учениците да видат дека има знаење и настрана од сликите што се движат, на младите луѓе кои побрзо сакаат сѐ одеднаш и сѐ веднаш, на луѓето во сериозни години кои познавале некои други времиња, како и на оние што ги сведочат многуте години искуства низ брчките на лицата. Книгите ни требаат! Но, оние вистинските книги. Книгите кои нѐ учат дека да сонуваш и да остваруваш не е непознато. Книгите кои ни донесуваат нови светови, книгите кои ни го објаснуваат овој свет и сите други наоколу. Книгите со кои растеме, книгите кои не нѐ оставаат да спиеме, книгите што скришум ги препрочитуваме. Колку се важни книгите може да видиме и во некои режими, дури и во некои научнофантастични приказни, каде што на човекот кому му ја одземаш книгата – му ја одземаш слободата. Книгите се слобода!

Да се пишува, пак, значи да се создава еден нов свет. Колку сите приказни и да се раскажани, секогаш има некоја која може да се раскаже на друг начин. Ние писателите, посебно, ние што пишуваме од дното на душата, од највнатрето, знаеме дека книгите ни се смислата во целата човекова бесмисла. Да не заборавиме дека тоа што знаеме да пишуваме според одредени стандарди, не нѐ прави писатели. Важни се приказните што ги раскажуваме и начинот на кој го правиме тоа.

Да се чита книга, пак, значи да се открива еден нов свет. За разлика од другите уметности, книгите ни ја даваат можноста за она што го кажуваат пишаните зборови, читателот да создава свој свет, бескраен свет. Да се чита книга, значи да се биде дел од една заедница.

Да се чува уметноста и знаењето во книгите е посебна одговорност. Затоа ни се важни вакви денови. Затоа што нѐ потсетуваат зошто постојат книгите и зошто толку ни се важни. Независно во каков формат и да се наоѓаат, важното е она што е напишано во нив. Книги имало и ќе има секогаш. Сѐ додека постои човековата потреба за знаење, за раскажување и за читање на сето напишано.

Ана Стојаноска

Почитувани,

Ни претставува чест и задоволство да ве информираме дека на 7 декември 2022 година (среда), со почеток во 14 часот, во Националната и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“ - Скопје, со пригодна свеченост ќе биде прославен патрониот и државен празник - Свети Климент Охридски и ќе се одбележи 50-годишнината од пуштањето во употреба на објектот на НУБ „Св. Климент Охридски“ - Скопје, проектантско дело на еминентниот македонски архитект Петар Муличкоски (2.3.1929 - 8.8.2022).

На свеченото одбележување ќе присуствуваат заменик министерот за култура г. Даим Лучи, како и претставници на дипломатскиот кор.

Прославата ќе започне со изведба на државната химна од страна на хор при Музичкиот факултет во Скопје, а потоа поздравен говор до присутните ќе има директорот на НУБ „Св. Климент Охридски“, Рахметула Куќи, кој ќе им додели благодарници за особен придонес и поддршка на институцијата на министерката за култура, амбасадите на Народна Република Кина и на Кралството Шпанија, како и на донаторите „НЛБ Банка“, „Кроација осигурување“, „КС сервис“, Меѓународни училишта „Нова“ и на „Светот на Биби“.

Во вториот дел од свеченоста, проф. д-р Митко Панов ќе има беседа за Св. Климент Охридски, потоа проф. д-р Минас Бакалчев ќе има реч за објектот на НУБ „Св. Климент Охридски“, а Бојана Муличкоска од име на семејството ќе зборува за проф. Петар Муличкоски.

Свеченоста ќе продолжи со доделување на наградите „Библиотека на годината“ за 2022 година и на „Климентова повелба за животно дело“ од страна на Библиотекарското здружение на Македонија, како и на традиционалните награди на вработените кои одбележуваат јубилејни годишнини во НУБ „Св. Климент Охридски“ и на вработените кои се пензионирале во текот на 2022 година.

На крајот на прославата ќе биде отворена изложба посветена на 50-годишнината од пуштањето во употреба на специјалниот наменски објект на НУБ „Св. Климент Охридски“, дело на архитектот Петар Муличковски и на изложба на дела од еминентни ликовни уметници на кои е претставен Св. Климент Охридски од колекцијата на Климе Коробар.

Во рамки на свеченоста, настап со изведба на повеќе музички композиции ќе имаат и неколку инструменталисти од Факултетот за музичка уметност во Скопје.

Порака од г-а Одре Азуле, генерaлeн директор на УНЕСКО, по повод Светскиот ден на книгата и авторското право 23 април 2022

Книгите, уште одамна, ја отелотворуваат човечката способност за создавање светови, и реални и замислени, давајќи глас на различните човечки искуства. Тие ни помагаат да споделуваме идеи, да добиеме информации и да поттикнеме восхит за различни култури, овозможувајќи далекосежни форми на дијалог меѓу луѓето низ просторот и времето.

Непобитен е потенцијалот на книгите да му дадат чувство на исполнетост на човека и да создадат општествени промени. Според зборовите на познатата нигериска авторка Чимаманда Нгози Адичи: „Да се избере да се пишува значи да се отфрли тишината“.

Ова е причината зошто УНЕСКО е одлучно посветена на промовирање на пристапот до книгите и читањето – на пример, преку нашата програма Светска престолнина на книгата. Во 2022 година, мексиканскиот град Гвадалахара го презема називот Светска престолнина на книгата, со едногодишна програма којашто се фокусира на улогата на книгите и читањето во поттикнувањето општествени промени, борбата против насилството и градењето култура на мир.

Во моментов, и покрај важноста на книгите за одржување на социјалната благосостојба, издавачката индустрија се соочува со големи пресврти – пред сè, со дигиталната трансформација. Овие предизвици станаа навистина јасни за време на КОВИД-19, кога падот на приходите ја зголеми ранливоста на авторите и на продавачите на книги, како и на другите креативни професионалци низ синџирот на вредност. Исто така беше загрозена и културната разновидност, бидејќи бројот на објавени наслови неизбежно се намали.

Во несигурни времиња, мораме да ги цениме и браниме книгите како симболи на надеж и дијалог. Тоа значи да се солидаризираме со професионалците коишто го шират нашето книжевно наследство – писатели, уредници, издавачи и преведувачи. Овие професионалци, додека градат мостови меѓу континентите и културите, мора да бидат заштитени и да се признае нивната вредност.

УНЕСКО е цврсто посветена на оваа цел. Во време кога дигиталната технологија ја менува издавачката индустрија, ние се залагаме за правичен надомест за авторите и за заштита на културната разноликост. Ја поддржуваме работата на издавачите преку активности како што се партнерства со Меѓународниот форум на автори, Меѓународната федерација на библиотечни здруженија и институции и Меѓународната асоцијација на издавачи.

На Светскиот ден на книгата и авторското право, ги повикувам сите партнери на УНЕСКО да ја споделат пораката дека книгите се сила со којашто може да се справиме со современите предизвици, да ја разбереме политичката и економската реалност и да се бориме против нееднаквостите и дезинформациите. Раскажувањето приказни е неверојатно ефикасна алатка кога станува збор за едукација на помладите генерации.

Навистина, книгите се витални средства за пристап до пренесување и промовирање на образованието, науката, културата и информациите ширум светот. Поради оваа причина, секоја година, на 23 април – датум што го означува заминувањето на тројца големи автори на светската литература, Мигел де Сервантес, Вилијам Шекспир и Инка Гарсиласо де ла Вега – ја славиме нивната волшебна моќ да поттикнат иновации, да генерираат знаење и да го сменат начинот на мислење.

DG/ME/ID/2022/19 - Оригинал: англиски